Reisverslag Zuid-Afrika

Welkom in het land van Nelson Mandela. De man waarop iedere Zuid-Afrikaan naar opkijkt, en zeker de zwarte bevolking.

Deze reis heb ik gedaan met Best tours. We hebben 1 week in het Noorden gezeten: Johannesburg, Pretoria, Mpumalanga, Kruger park, Swaziland, de reusachtige Drakensbergen aan de grens met Swaziland. We hebben een binnenlandse vlucht gedaan naar het Zuiden. Hier zijn we in de tweede reisweek met de bus van Port St Elizabeth, via Knysna, Mosselbaai in Kaapstad aangekomen.

Deze reis heb ik gedaan tijdens de zomer bij ons. In Zuid-Afrika is het dan winter. Bij aankomst in Johannesburg was het ’s avonds toch nog 17 graden. Op sommige plaatsen (vooral in het Noorden) was het tamelijk warm en hadden we overdag temperaturen van 25 graden. In Kaapstad hadden we een Zuid-Afrikaanse tegengekomen die ons vertelde dat het voor haar koud was bij 18 graden.

In de nieuwe vlag van Zuid-Afrika (na het afschaffen van de apartheid) staan alle kleuren voor elementen die aanwezig zijn in Zuid-Afrika. Wit staat voor de blanke bevolking, zwart voor de zwarte bevolking, rood voor het bloed die er was tijdens de oorlogen in Zuid-Afrika, blauw voor de Atlantische en Indische oceaan die in Zuid-Afrika bijeenkomen, groen voor de prachtige natuur en geel voor het goud die te vinden is in Zuid-Afrika. In de vlag kan je een figuur van een pijl herkennen. Dit wil zeggen dat men in Zuid-Afrika vooruit wil en verder wil groeien tot een sterke natie.

In de buitenwijken zie je nog veel krotwoningen. Nelson Mandela heeft als president in Zuid-Afrika veel projecten opgezet om de woontoestand van de arme Zuid-Afrikanen te verbeteren.

In Pretoria hebben we naast het Kruger museum, ook een blik geworpen op het parlementsgebouw. In Johannesburg zijn we gaan kijken naar het Voortrekkers Monument. Johannesburg is een grootstad geworden door het goud dat men vond in de nabije omgeving. Zo hebben we een bezoek gebracht aan het oude goudmijn dorp Pelgrim’s rest met hun museum over de geschiedenis van dit dorp. Hier kan je allerlei souveniertjes kopen. Vooral in trek zijn de kleine beeldwerken van de Afrikaanse dieren uit de wildparken. Ook heb ik hier een reuzegiraf in hout gezien van bijna 3 meter hoog.

Het leven verloopt niet op een zo hoog tempo zoals bij ons in Europa. Met vier waren ze bezig straatwerken uit te voeren in Pretoria. Terwijl er drie op zaten te kijken en de andere zich moest forceren om met zijn schop de aarde te verplaatsen. Dit deed me denken aan de reportage die Jan van Rompay eens maakte over straatwerkers in Tienen. Deze Zuid-Afrikanen zullen waarschijnlijk denken, als we het vandaag niet doen zal het wel voor morgen zijn.

Ook de natuur is in Zuid-Afrika prachtig, vooral de streek van Mpumalanga en de tuinroute in Knysna. Daar hebben we een bezoek gebracht aan de Luck Potholes nabij de “Blyde” Rivier, de verschillende watervallen, het berglandschap met 3 bergtoppen in de vorm van 3 hutten.
Langs de weg zag je veel branden. Dit zijn bewust aangestoken en gecontroleerde branden: Dit deed men om te voorkomen dat als bv iemand een brandende sigaret zou wegwerpen dat niet de volledige fauna en flora zou vernietigd worden. Alhoewel heb ik geen mensen gezien bij deze branden.
Door gewoon naar de bomen te kijken had ik het gevoel dat alle seizoenen hier aanwezig waren: Ik zag bomen zonder bladeren (winter gevoel), ik zag bomen in volle bloei staan (lente gevoel), ik zag bomen met groene bladen (zomer gevoel) en ik zag bomen met bruine afgestorven bladeren (herfst gevoel): en dit allemaal in de winter in Zuid-Afrika.
In Knysna beukt de zee enorm in op de rotswanden langs de kustlijn. Dit zorgt voor prachtige uitzichten langs de kustlijn. Hier zijn al veel schepen gezonken door de hevige stroming van de zee. In Knysna zag je ook veel bloemen in volle bloei. Van daaruit hebben we een indrukwekkende treinrit gemaakt met de Outeniqua Choo-Tjoe trein langs berglandschappen, meren en over een baai.

De taal van de Zuid-Afrikaan komt soms voor ons grappig over, omdat we het een beetje verstaan. Zo brengen ze veel twee woorden samen: bv een “Baai-broekie” herken je het woord baai en het woord broek. Wat kan je doen in een baai? Inderdaad zwemmen. Dus Baai-broekie is dus een zwembroek. Dus nu kan je ook weten wat een “Amper-broekie” is. De Zuid-Afrikaan maakt zich geen zorgen: “Ge moe nie worry nie”. Je ziet de Afrikanen veel meer lachen dan wij Europeanen.

Ook zijn we op bezoek geweest bij verschillende Zuid-Afrikaanse stammen. De meest gekende zijn de Zoeloe's: We zijn naar een Zoeloedorp geweest en hebben kennis kunnen maken met hun tradities en gebruiken. Om in het Zoeloe dorp binnen te mogen komen moet men toestemming vragen aan de bewaker van het dorp. Binnen in hun hut was er een klein bankje. Dit gebruikte men niet om op te zitten maar vooral werd het gebruikt als hoofdkussen. Geef mij toch maar een zacht kussen om op te slapen. Men kon ook het verschil zien tussen een Zoeloe vrouw die nog single is en een vrouw die reeds gehuwd is. Een vrouw die single is zijn haar borsten zichtbaar. Dit om de aandacht van de Zoeloemannen te trekken. De gehuwde Zoeloe vrouw heeft kleren aan van beneden tot boven. Verder kon je de medicijnman of tovenaar in het dorp bezig zien met het brouwen van wonder drankjes. Ik kon er ook de smid aan het werk zien, het vervaardigen van speren en schilden, potten en pannen. De Zoeloe mannen gaan jagen in groep. Zeer mooi zijn de traditionele Zoeloe dansen die men voor ons uitvoerde.
Een andere Zuid-Afrikaanse stam was de Shangana. Hier konden we ook een voorstelling zien die de geschiedenis vertelde van de Shangana stam. Ook hier werden er dansen voor ons uitgevoerd. Verder werden we uitgenodigd om in hun hut een avondmaal mee te eten. Het eten bij Shangana viel reuze mee. Het was zekere eetbaar.

In Europa heerst het nationalisme en is er rassenhaat (kijk maar bij verkiezingen naar extreem rechtse partijen). In Zuid-Afrika gebeurde na het afschaffen van de apartheid het omgekeerde: De verschillende blanke en zwarte bevolkingsgroepen binnen Zuid-Afrika zijn naar elkaar aan het toegroeien. Men is daar trots om een Zuid-Afrikaan te zijn. De Zuid-Afrikanen staan vooral achter hun nationaal rugby team, de “springbokken”. Ik had een jasje ter plaatse gekocht met het logo van de “springbokken” op. Op dat moment wist ik nog niet goed dat dit het logo was van hun nationaal rugby team. Ik kwam mensen tegen en voor ik iets kon vragen wezen ze al direct naar het logo van hun “springbokken”. Ik was als een held voor hun door als buitenlander hun team te steunen. De Zuid-Afrikanen waren in de wolken als ze mij zagen met dit jasje aan. Blijkbaar was er ook de volgende dag een interland rugby tussen Australie en Zuid-Afrika, die van levensbelang was voor hun. En inderdaad de volgende dag zag je dat pubs vol zaten voor deze rugby match.

Het was vroeg opstaan voor de Safiri in het Kruger Park. Voor zonsopgang zaten we klaar in de jeeps met verrekijker en fototoestel om het park te gaan verkennen en op zoek te gaan naar de big 5. (De olifant, de neushoorn, de buffel, de leeuw en het luipaard) Enkel het luipaard hebben we niet gevonden in het Kruger park. Verder hebben we ook een safari tocht gedaan in het HluHluwepark. Dit park is heuvelachtig in vergelijking met het Krugerpark. Vanuit de jeeps kon je het wild observeren.

Ook hebben we verschillende boottochten gedaan op zoek naar walvissen en naar zeeleeuwen. Tijdens de winter komen de walvissen van antartica naar de kusten van Zuid-Afrika. Zo heb ik driftig parende walvissen aan het werk gezien. Het bedrijven van de liefde ging er heftig aan toe, het water spatte omhoog. Ook hebben we Pinguins kunnen bewonderen op Zuid-Afrikaanse stranden.

Een van deze grotten die we bezocht hebben waren de Cango kalksteengrotten vol water, met prachtig verwrongen zuilen, stalagmieten, stalactieten en gangen die verschillende kanten opgaan. Hier werden regelmatig in deze ondergrondse grot optredens gehouden.

Verder hebben we Zuid-Afrika ook verlaten en door Swaziland getrokken. Dit land is volledig omgesloten in Zuid-Afrika. Overal waren er borden met waarschuwingen over het gevaar van AIDS. In Swaziland is bijna 1 op 3 besmet met het aidsvirus, In Zuid-Afrika is dit 1 op 5. De koning van Swaziland, die tamelijk geliefd was door de bevolking gaf het slechte voorbeeld door verschillende vrouwen te hebben.

In Oudtshoorn hebben dan naar een struisvogel boerderij geweest. De bus kwam in het verkeer vast te zitten omdat er een groep struisvogels zich op de weg bevonden. In deze boerderij hebben we kunnen genieten van een show met struisvogels. En hebben we een struisvogel race gezien. Na de vertoningen hebben we dan een lekker stukje struisvogel vlees kunnen eten. Mmm lekker.

We zijn op bezoek geweest naar wijnhandelaar geweest waar we hebben kunnen proeven van de lekkere Zuid-Afrikaanse wijnen en een rondleiding in de zaak gekregen met uitleg hoe ze de wijnen maken. In deze streek en voornamelijk in het stadje Swellendam, kon je de huizen zien in typische Kaap-Hollandse stijl.

Het meest zuidelijke punt in Zuid-Afrika kan je vinden aan Kaap de goede hoop. Hier is het ook mooi: De Indische en de Atlantische oceaan komen elkaar hier tegen. Hier hebben we een prachtige wandeling gemaakt. Hier leven er veel aapjes. Deze kunnen soms toeristen aanvallen als ze aan het eten zijn. Als ze in je buurt zijn mag je zeker niet eten of drinken. Laat zeker je tas niet achter want deze aapjes nemen gegarandeerd je tas mee op zoek naar voedsel, zoals dit gebeurde in onze groep. Het eten en drinken nemen ze eruit en de tas gooien ze weg.

Ons eindpunt van de rondreis was in Kaapstad. In mijn hotel had ik uitzicht op de tafelberg. Tijdens mijn verblijf in Kaapstad was het niet mogelijk wegens onderhoudswerken om met de kabellift naar boven te gaan. Op sommige plaatsen in Kaapstad zag je kleurrijke huizen. Hier kan je ook het standbeeld vinden van Jan Van Riebeeck. Een Hollander die in de 16e eeuw daar voet aan grond gezet heeft en hier is een prachtige en kleurrijke stad uit verrezen.
De vele grote winkelcentra, restaurants, bars zoals de Quay Four kan je vinden in Waterfront. We hebben ook hier naar een Belgisch restaurant geweest. Weer eens friet met biefstuk eten. Hier is het veilig voor toeristen. In deze haven kan je verschillende muziekgroepjes zien zingen en dansen. In waterfront is er altijd leven de klok rond.

Het is vooral aan te raden om na het vallen van de duisternis, om niet over straat te lopen en vooral de taxi's te nemen. Na het vallen van de duisternis komen de meeste overvallen voor.

Voor mij persoonlijk blijven ook twee medereizigers bij. Dit waren twee stoere stevige binken, die tamelijk stil waren en ze waren twee broers. Elke dag en elke avond verschenen ze beiden met dezelfde T-shirt aan met als thema het promoten van bier. Ze hadden altijd een andere T-shirt over bier aan, zowel ’s morgens als ’s avonds. Ze kregen van ons de bijnaam: de “bierdrinkers” zijn daar weer. Het waren toffe mensen en opmerkelijke figuren.

Het is een leuke reis geweest en zeker een aanrader als je de natuur wil bewonderen en op safari gaan. Dank aan de reisbegeleidster, verschillende Zuid-Afrikaanse gidsen, medereizigers en de buschauffeurs om mee bij te dragen aan het welslagen van deze leuke reis. Hopelijk zet dit reisverslag andere mensen aan om ook eens Zuid-Afrika te gaan verkennen.

Reisroute in Zuid-Afrika

1e dag: Brussel – Amsterdam – Johannesburg

Vertrek naar Johannesburg via Amsterdam. ’s Avonds aankomst op de luchthaven van Johannesburg. Verblijf in het Rosebank hotel.

2e dag: Johannesburg – Pretoria – Kruger National Park

Vertrek naar Pretoria, de administratieve hoofdstad van Zuid-Afrika, voor een stadsbezoek. Bezoek aan het Voortrekkers Monument, het grootste heiligdom van de Boeren. Bezoek aan het Paul Kruger museum. Aankomst in de namiddag in het Winkler hotel. Vrije namiddag. 's Avonds levendige voorstelling over de tradities en gewoonten van het Shangana volk. Daarna geniet u van een typische maaltijd.

3e dag: Panoramaroute

Rit naar de provincie Mpumalanga, "plaats waar de zon opkomt". Geniet van enkele panoramische uitzichten bij de indrukwekkende Blyde River Canyon en ontdek de grillig gevormde steenformaties bij Bourke’s Luck Potholes. Op het programma staat ook Pilgrim’s Rest, het oudste mijnstadje in Zuid-Afrika, geregistreerd als nationaal monument.

4e dag: Kruger National Park

Vroeg vertrek naar een van de grootste wildreservaten in Afrika: het Kruger National Park. Verwacht u aan een adembenemende ontmoeting met leden van de “Big Five” tijdens een safari in open 4x4 voertuigen. Ook vele andere dieren, vogels en reptielen kruisen hier uw pad.

5e dag: Kruger National Park – Swaziland – Dumazulu

Na het ontbijt vertrek naar het onafhankelijke koninkrijkje Swaziland. Rit door Swaziland en doorreis naar KwaZulu-Natal in Zuid-Afrika. In Swaziland is er een bezoek aan een kaarsenfabriek. Eveneens is er een bezoek aan een leuke markt, waar u originele souvenirs kunt kopen. ’s Avonds aankomst in Dumazulu Kraal.

6e dag: Dumazulu

’s Morgens trekken we naar het HluHluwe Park voor een safari in dit mooie heuvelachtige wildreservaat. Vanuit een uitkijkplatform bij de bar kan men het wild observeren. In de namiddag is er een bezoek aan een zoeloestam en hun traditionele dansen.

7e dag: Dumazulu – Bergville (Drakensberg)

Transfer naar Bergville, gelegen aan de voet van de Drakensbergen. De Drakensbergen door de Zulu 'Ukahlamba' of 'muur van speren' genoemd. Onderweg komen we op de battlefield route. Dit is het gebied van de Anglo-Boer Oorlog. Bezoek aan het Talana Oorlogs Museum waar men de eerste veldslag op Talana Hill herdenkt. Aan het einde van de namiddag aankomst in de sandford Park Lodge.

8e dag: Bergville – Johannesburg – Port Elisabeth

Bezoek aan het koninklijk nationaal park van Natal. Aan het einde van de voormiddag transfer naar de luchthaven van Johannesburg en vlucht naar Port Elisabeth. In de vooravond aankomst in het Protea Hotel Edward.

9e dag: Port Elizabeth – Knysna – Mosselbaai

Korte oriëntatie in Port Elizabeth. Daarna vertrek naar Mosselbaai langs het Tsitsikamma-gebergte. Ontdekken van de Tuinroute in Knysna. Geniet van een boottochtje op de prachtige lagune van Knysna. Vanaf hier maken we een indrukwekkende tocht aan boord van de Outeniqua Choo-Tjoe trein. Aan het einde van de namiddag aankomst in hotel Dolphin Bay.

10e dag: Mosselbaai – Oudtshoorn – Mosselbaai

Maak een rit naar Oudtshoorn, de struisvogelhoofdstad van het land, gelegen in de Kleine Karoo. Bezoek aan een struisvogelboerderij, inclusief middagmaal met struisvogelspecialiteiten. In de namiddag bezoek aan een van ‘s werelds natuurwonderen: de Cango Grotten. De natuur heeft hier door de eeuwen heen echte kunstwerkjes gecreëerd. Tenslotte gaan we in Mosselbaai op zoek naar walvissen en zeeleeuwen.

11e dag: Mosselbaai –Kaapstad

Rit door de Kleine Karoo via pittoreske dorpjes naar Kaapstad. Onderweg passeren we Swellendam. Hier kan je woningen zien in Kaap-Hollandse stijl. ’s Namiddags aankomst in het hotel Cape Town Lodge. Oriënterende stadsrondrit in Kaapstad. Bij goed weer nemen we de kabellift naar de top van de Tafelberg. Van hieruit heeft u een prachtig uitzicht over de stad en de baai.

12e dag: Wijnroute

Vandaag vertoeven we de hele dag in de wijnstreek. Vertek naar Franschhoek, waar de cultuur van de Hugenoten verder leeft. Daarna bezoek aan Stellenbosch, de tweede oudste stad van Zuid-Afrika. Een wijnproeverij is inbegrepen.

13e dag: Kaaps schiereiland

Vandaag rijden we naar Hout Bay, waar we bij goed weer een boottocht naar Duiker Eiland maken, een zeehonden- en vogelreservaat. Kaap de Goede Hoop en Cape Point zijn hoogtepunten van de dag. Ook de broedplaats van een kolonie Jackass Pinguins bij Boulders Beach is spectaculair. Daarna staan de prachtige Nationale Botanische Tuinen van Kirstenbosch op het programma.

14e dag: Kaapstad – Amsterdam

Vrije dag in Kaapstad. In de avond transfer naar de luchthaven voor de terugvlucht naar Europa.

15e dag: Amsterdam – Brussel

Aankomst in de voormiddag in Brussel.

Meer lezen over Zuid-Afrika

Kruger Park:
Dit nationale park is het bekendste en grootste natuurpark van Zuid-Afrika. Omdat het gebied meer dan 19000 km² groot is, omvat het verschillende biotopen, al naargelang bodemsamenstelling, neerslag en vegetatie. Het park heeft dan ook de grootste soortenrijkdom van Afrika. Met een beetje geluk ziet men de 'Big Five': olifanten (zo'n 8000), leeuwen (ongeveer 1500), buffels (meer dan 25000), neushoorns en luipaarden. Er leven ook meer dan 100000 impala's, 30000 zebra's, 5000 giraffen en nog vele andere dieren. Vanaf de goed onderhouden hoofdwegen kunt u een grote verscheidenheid aan wild observeren en fotograferen.

Kaapstad :
De "moederstad" is voor velen de mooiste en meest romantische stad van Zuid-Afrika. Het prachtige, bergachtige landschap ontvouwt zich tot aan de Atlantische Oceaan en herbergt diverse hoogtepunten. Vanop de 1086m hoge Tafelberg heeft u bij goed weer een spectaculair uitzicht op de stad en haar voorsteden. Cape Point, een mooi natuurreservaat in het zuidelijkste deel van het schiereiland, biedt eveneens schitterende panorama's en bij Boulders Beach leeft een unieke kolonie Jackass pinguins. In de Nationale Botanische tuinen van Kirstenbosch groeien meer dan 22000 verschillende plantensoorten, waaronder het typische fynbos. Fynbos is een verzamelnaam voor ontelbare soorten erica's, protea's en rietgrassen. In Kaapstad kunt U prachtige gebouwen in uiteenlopende stijlen bewonderen, van Kaap-Hollandse huizen en oosters getinte moskeeën tot Victoriaanse en moderne gebouwen. Kooplustigen kunnen op één van de sfeervolle markten terecht, of in het Waterfront complex met zijn vele winkels, restaurants en café's.

Battlefield route:
In het zachtglooiende heuvellandschap, de Rolling Hills (in het gebied tussen Vryheid en de Drakensbergen), werden de grootste en belangrijkste veldslagen uit de Zuid-Afrikaanse geschiedenis uitgevochten. Hier vochten zwarte stammen onderling, blanke Voortrekkers tegen zwarten, de Engelsen tegen de Zoeloes en ten slotte de Boeren tegen de Britten. De vijandige legers stonden op de "killing fields" tegenover elkaar. Verschillende musea hebben zich volledig ingesteld op dat oorlogsverleden.

Wijnroute:
In Zuid-afrika worden heerlijke wijnen geproduceerd. Ze zijn bijna allemaal Europees van origine, behalve de Shiraz uit Perzië. Zuid-Afrika heeft ook een wijnsoort die uniek is voor het land, de Pinotage (een mengeling van Pinot Noir en Hermitage Cinsot). Er zijn verschillende wijnroutes, maar die van Kaapstad, Paarl, Stellenbosch en Franschhoek zijn wel de meest gekende. In Franschhoek vonden de Hugenoten, die in Frankrijk om godsdienstige redenen werden vervolgd, een nieuwe thuis. Stellenbosch is de tweede oudste stad van het land: hier zijn heel wat prachtige gerestaureerde huizen in Kaap-Hollandse stijl te bezichtigen. Ook Paarl kan bogen op een mooie architectuur.

Tuinroute:
De tuinroute wordt zo genoemd omwille van het weelderige groen in de streek. Het gebied strekt zich uit van Mossel Bay tot het Tsitsikamma National Park met zijn reusachtige oude bomen. Ooit waren hier uitgestrekte wouden. Het gebied heeft een bijna legendarische status als Zuid-Afrika's paradijs op aarde, met namen als "Garden of eden" en "Wilderness", en de prachtigste stranden. Plettenberg Bay is een befaamd vakantieoord, waar van juni tot oktober vaak walvissen worden gesignaleerd. Een boottochtje op de schitterende lagune van Knysna is een echte belevenis, en het is leuk winkelen in dit stadje.

Panoramaroute:
In de provincie Mpumalanga, op enkele uren rijden van Johannesburg, ligt de spectaculaire Blyde River Canyon. aan de rand van de Canyon zijn er prachtige uitkijkpunten, zoals God's Window en de Three Rondavels, en de grillig gevormde Bourke's Luck Potholes zijn meer dan een bezoek waard. De Panoramaroute omvat ook vele bezienswaardigheden, zoals het voormalige goudzoekersstadje Pilgrim's Rest, en de vele watervallen in dit gebied.

Johannesburg:
"Egoli" of "The City of Gold" is een stad vol contrasten. Het ruige goudzoekers-tentenkamp van toen heeft plaatsgemaakt voor een moderne stad met een mengeling van culturen. De tegenstellingen tussen een aantal rijke, groene voorsteden en de eindeloze rijen huisjes in Soweto, de grootste zwarte voorstad, zijn groot. Een begeleid bezoek aan Soweto toont niet alleen de dagdagelijkse realiteit van het leven in een zwarte township, maar levert ook een interessante analyse van het politieke verleden en heden in Zuid-Afrika op.

Pretoria:
Pretoria is de administratieve hoofdstad van Zuid-Afrika. Wie de regeringsgebouwen of Union Buildings bezoekt, kan van een prachtig uitzicht over de stad genieten. Rond Church Square bevinden zich heel wat interessante historische gebouwen en het Voortrekker Monument, dat net buiten de stad op een heuvel ligt, gedenkt de "Grote Trek" van de blanke pioniers.

Swaziland:
Het koninkrijkje Swaziland, dat aan Zuid-Afrika en Mozambique grenst, heeft niet meer dan een miljoen inwoners. In het mooie, heuvelachtige landschap liggen zes nationale parken. In de buurt van de hoofdstad Mbabane, een eerder rustige en kleine stad, woont de koning in het Lobamba paleis. In de Ngwenya glasfabriek kan men originele souvenirs kopen. Ook de prachtige kaarsen zijn een leuke herinnering aan dit land met zijn vriendelijke bevolking.

Port Elizabeth:
Port Elizabeth is een van de belangrijkse steden in de oostelijke Kaapprovincie. De stad ligt aan de Algoa Baai, een ideale plek om allerlei watersporten te beoefenen, zoals surfen, duiken, vissen en zeilen. Er leven dolfijnen en verschillende soorten walvissen, die er van juni tot november komen kalven. De lange, witte zandstranden en het zachte klimaat maken van de stad een aangename vakantiebestemming. In het historische stadscentrum zijn vooral de Britse invloeden nog merkbaar. De havenstad ligt bovendien dichtbij een aantal malariavrije wildreservaten.